Kökenleri ve iktidara gelişleri
XIV. yüzyıl'dan beri tanınan ve önce Koşkin, sonra Zaharin, XVI. yüzyıl'da Romanov adını alan boyarlar ailesinden gelir. Moskova büyük prensi I. İvan Kalita'nın (hükümdarlığı 1328-40) döneminde yaşayan Moskovalı boyar Andrey İvanoviç Kobyla'nın (Kambila) soyundan gelen Romanovların adlarını Roman Yurev'den (ö. 1543) alırlar. Yurev'in kızı Anastasiya Romanovna Zaharina-Yureva, ilk Rus çarı Korkunç İvan'ın ilk karısıydı. Anastasiya'nın erkek kardeşi Nikita Romanoviç'in çocukları da dedelerinin onuruna Romanov adını benimsedi. Rurik hanedanının son yöneticisi I. Fyodor'un 1598'de ölmesinden sonra Rusya, Karışıklık Dönemi (1598-1613) olarak bilinen siyasal bunalım dönemine girdi. Bu dönem bir zemski sobor 'un (ülke meclisi) Nikita'nın torunu Mihail Romanov'u çar seçmesiyle sona erdi.

Hanedan
Romanovlar 1797'ye değin düzenli bir veraset sistemi oluşturamadılar. Yönetimlerinin ilk yüzyılında tahta, Rurik hanedanındaki uygulamaya uygun olarak genelde çarın en büyük oğlu, eğer oğlu yoksa en yakın ve yaşça en büyük erkek akrabası geçti. Böylece Mihail'in (hükümdarlığı 1613-45) yerine oğlu Aleksey (hükümdarlığı 1645-76), onun yerine de oğlu III. Fyodor (hükümdarlığı 1676-82) çar oldu. Ama Fyodor'un ölümünden sonra hem kardeşi İvan, hem de üvey kardeşi Petro taht üzerine hak iddia etti. Bir zemski sobor Petro'yu çar seçtiyse de, İvan'ın ailesinin streltsi'yi (saray muhafız birlikleri) ayaklandırması sonucunda her ikisine de I. Petro ve V. İvan adlarıyla taç giydirildi (1682).

İvan'ın 1696'da ölmesiyle Petro tek başına çar oldu ve 16 Şubat 1722'de çarlara ardıllarını belirleme hakkını tanıyan veraset yasasını yürürlüğe koydu. Ama imparator unvanını da alan ilk çar olan Petro, ardılını bildiremeden önce yerine karısı, I. Yekaterina adıyla tahta çıktı. I. Yekaterina'nın 1727'de ölümü üzerine taht I. Petro'nun torunu II. Petro'ya geçti. Onun 1730'da ölmesinden sonra V. İvan'ın hayattaki küçük kızı Anna çariçe oldu. Anna 1740'ta ölünce ablasının kızı olan Anna Leopoldovna'nın iki aylık oğlu VI. İvan çar ilan edildi. Anna Leopoldovna ise Braunschweig-Wolfenbüttel hanedanına mensup oğlunun naipliğini üstlendi. Ama ertesi yıl tahttan indirilen İvan'ın yerine I. Petro ile I. Yekaterina'nın kızı Yelizaveta geçti. Yelizaveta'nın yerine 1762'de Holstein-Gottorp hanedanından gelen yeğeni III. Petro'nun çar olmasıyla Romanovlarının erkek kolu ortadan kalktı, ama Romanov adı korundu. Alexandria sarayında muhteşem bir hayat yaşıyorlardı

III. Petro'nun çok kısa süren yönetiminin ardından 1762-96 arasında, Anhalt-Zerbst hanedanından bir Alman prensesi olan karısı, II. Yekaterina adıyla hüküm sürdü. Daha sonra onun III. Petro'dan olma oğlu I. Pavel tahta çıktı.

Pavel eski takvime göre 5 Nisan 1797'de veraset yasasını değiştirerek tahtın Romanov ailesinin üyelerine belli bir düzen içinde geçmesini öngören yeni bir sistem getirdi. Ama oğlu ve ardılı I. Aleksandr'ı (hükümdarlığı 1801-25) destekleyen bir saray darbesi sonucunda öldürüldü. Aleksandr'ın ölümünden sonra ise tahtın yasal varisi olan kardeşi Konstantin'in, öbür kardeşi I. Nikolay(hükümdarlığı 1825-55) için hakkından gizlice feragat etmesi, veraset konusunda karışıklığa yol açtı. Daha sonra tahta çıkışlarda Pavel'in koyduğu kurallara uyuldu ve ülkeyi sırasıyla II. Aleksandr(hükümdarlığı 1855-81), III. Aleksandr (hükümdarlığı 1881-94) ve II. Nikolay (hükümdarlığı 1894-1917) yönetti.
 
Çöküş
II. Nikolay kardeşi Mihail lehine 2 Mart 1917'de çekilmek zorunda kaldı, ama Mihail tahta çıkmayı reddetti. Nikolay ve ailesinin bütün üyeleri Temmuz 1918'de Yekaterinburg'da kurşuna dizildiler. Sonraki günlerde Romanov ailesinin birçok üyesi daha kurşuna dizildi, bazıları ise ülke dışına çıktı. Avrupa'ya kaçan Romanov prenslerinden birçoğu taht üzerine hak iddia ettiler.

21. yüzyıl
20. yüzyılın sonlarından itibaren Rusya Grandüşesi Mariya Vladimirovna Romanova, 1917 Bolşevik Devrimi ile sona eren Rusya İmparatorluğu'nu üç yüz dört yıl yöneten Romanov Hanedanı'nın temsilcisi olan Rus İmparatorluk Ailesi'nin başkanlığı ve Tüm Rusya'nın İmparatoriçesi unvanı konusunda hak iddia eden hanedan üyesi olmuştur. Ayrıca Vladimirovna, Romanov Hanedanı'nın 21. yüzyıldaki en büyük savunucusudur. Bu sebepten dolayı resmî olarak, Rus İmparatorluk Ailesi tarafından günümüzdeki en yetkili Rus hanedan üyesi seçilmiştir ve yeniden hanedanın ülke yönetiminde söz sahibi olması durumunda kendisi Tüm Rusya'nın Otokratı ve İmparatoriçesi unvanının birinci derece sahibidir. Bu unvan günümüzdeki Rusya, Belarus, Ukrayna, Kazakistan,Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya ve Polonya olmak üzere dokuz ülkenin siyasi yönetim yetkisini içerir. Buna ilave olarak Mariya Vladimirovna, "Grandüşes" unvanını, "Emperyal Hazretleri" hitap sıfatıyla birlikte, doğumundan günümüze değin kullanmaktadır ancak bu unvan ve sıfat için hakkı, imparatorluğun yıkılmasından dolayı, yarı-resmîdir.

Mariya Vladimirovna Romanova'nın tahttaki bu iddiası yasa dışı olduğu gerekçesiyle imparatorluk ailesinin diğer branşlarının reisleri tarafından reddedilmişti çünkü Grandüşes Mariya'nın babası Grandük Vladimir Kiriloviç Romanov'ın çıkardığı ve tartışmalara konu olan kanunname, kendisinin diğer söz hakkı tanınan erkek Romanovlardan önce öldüğü takdirde, kızı Grandüşes Mariya'nın imparatorluk tahtının sahibi olacağını garantiliyordu. Ancak ileri yıllarda alınan yeni bir karar ile Grandüşes Mariya tüm branşlarca tanınarak yeniden Romanov Ailesi'nin başına geldi.

16-17 Temmuz gecesi Çar II. Nikolay, Çariçe Aleksandra, kızları Olga, Tatyana, Anastasia, Maria, oğulları Aleksey, aile doktoru Yevgeniy Botkin, halayık Aloiziy Trupp, Çariçe'nin hizmetkarı Anna Demidova ve aşçı İvan Haritonov hapsedildikleri evin bodrumunda kurşuna dizilerek öldürüldüler. Cesetlerin yakıldığı izlenimi verilmesi için giysileri terk edilmiş bir maden ocağında yakıldıktan sonra cesetleri ormanlık araziye gömüldü.

II. Nikolay ya da Nikolay Aleksandroviç Romanov (Rusça: Никола́й II, Никола́й Алекса́ндрович Рома́нов,  Romanov Hanedanının hüküm süren son üyesidir. Şubat Devrimi. Ölümünden sonra Nikolay Rus Ortodoks Kilisesi tarafından aziz ilan edildi.