EYLEM SEZGİN - Son yıllarda asker intiharları, profesyonel askerlik ve asker hakları sıkça medya gündemde yer alan konulardan. En son Şanlıurfa Ceylanpınar’da askerliğini yapan Umut Aslan’ın, nöbet sırasında iki arkadaşını vurup öldürmesi, ardından intihar etmesi medya gündemine taşınmıştı.Olayın ardından Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz olayla ilgili bilgi vermiş, profesyonel askerliğe geçiş konusunda ufakta olsa olumlu sinyal vermişti.
Bizde OGUNhaber olarak Asker Hakları Platform’u temsilcilerinden Abdulkadir Argıllı ile asker hakları, asker intiharları ve profesyonel askerlik konusunda bir röportaj gerçekleştirdik.
Başlangıç olarak ‘asker hakları’ tanımının ne olduğunu ve ne zaman ortaya çıktığını sormak istiyorum.
“Asker hakları” dediğimiz kavram, esasen insan haklarından ayrı veya bağımsız değil. Biz bu kavramı, “zorunlu askerlik hizmetini gerçekleştiren bireylerin sahip olduğu insan hakları” şeklinde anlıyor ve kullanıyoruz. Maalesef yakın bir geçmişe kadar askerlerin de siviller gibi haklara sahip olan bireyler olduğu göz önünde bulundurulmuyordu. Zorunlu askerlik süreci, gençlerimiz açısından “insan haklarına açılan bir parantez” gibi anlaşılıyordu. Günümüzdeyse bu konuda bir farkındalık oluştu. Bu farkındalık, “asker hakları” kavramıyla vurgulanmış oldu. Yani asker hakları kavramı insan haklarından bağımsız değil; ancak askerlerin de bu haklara sahip olduğuna işaret eden bir vurgu.
Yasal olarak bir askerin hakları nelerdir ve hangi durumlarda bu haklar ihlal edilmiş olur?
Bir sivili darp ederseniz, bir sivile hakaret yahut küfrederseniz, hasta bir sivilin sağlık hizmetine ulaşmasını engellerseniz suç işlemiş olursunuz. İşte bu ve benzeri hakların tamamına askerler de sahiptir.
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 5. Maddesi şöyle: “Hiç kimse işkenceye ya da acımasız, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza ya da muameleye uğratılamaz”. Biz buna bir parantez açıyoruz ve diyoruz ki “askerler dahil”.
Bu haklar er ve erbaşlar dışında, profesyonel askerler içinde geçerlidir diyebiliriz o zaman...
Tabii ki bu haklara rütbeli askerler de sahiptir. Ancak onların er ve erbaşlara göre bazı avantajları var. Öncelikle rütbeli askerler bir “meslek grubu”. Kendi haklarının bilincinde olan, bu konuda eğitim almış, örgütlenebilen ve sorunlarını çözebilen bir grup. Er ve erbaşlar ise var olan haklarının bilincinde olma ve hakkını savunma anlamında maalesef çok daha geride.
Asker adayları ya da askerliğini yapan gençlerimiz haklarının ne kadar farkında?
Bu konuda anket benzeri bilimsel bir çalışma olmadığından, net konuşmak mümkün değil. Elimizdeki veriler üzerinden, askerlerin hak bilinci konusunda ilerleme kaydettiğini söyleyebiliriz. 2011-2012 sezonundaki ilk raporumuzda 432 başvuru yer alıyordu. 2012-2013 sezonunu kapsayan ikinci raporumuzda ise 653 başvuru yer aldı. Bu artış biraz www.askerhaklari.com sitemizin bilinirliğinin artmasıyla, biraz da hak bilincinin gelişimiyle bağlantılı sanıyorum. Net olarak vurgulanabilecek husus şu ki; basın bizim çalışmalarımıza ve genel anlamda asker hakları konusuna yer verdikçe, askerlerde ivmeli bir bilinçlenme ve hak arama süreci başlıyor. İlk raporumuz basında geniş şekilde yer aldıktan sonra, başvurularda kelimenin tam anlamıyla patlama yaşadık örneğin.
Askerlerin en çok şikâyet ettiği durumlar nelerdir peki?
İkinci raporumuzda 653 başvuru yer alıyordu. Bunların %42’sinde askerler hakarete uğradıklarından, %30’unda dayaktan, %28’inde orantısız cezalardan, %24’ünde sağlık hizmeti alamamaktan, %14’ünde aşırı fiziksel aktiviteye zorlanmaktan, yine %14’ünde tehdit edildiklerinden şikâyetçiydi. Bunun dışında şahsi işlere koşturma, sistematik şekilde uykusuz bırakılma, devrecilik yönünde şikâyetler aldık.
Bir asker haklarının ihlali durumunda yasal mercilere başvuruyor mu?
Oldukça düşük oranlarda olmakla birlikte, yasal mercilere başvuruluyor. Ancak aldığımız başvurular üzerinden “şikâyet ettiğimde başıma bir şey gelebilir” korkusunun baskın geldiğini söylememiz mümkün. Askerlerin yaşadıkları olumsuz durumların üzerine gitmekten ziyade şafak saymaya odaklandığını, “şu günler geçsin arkama bakmadan giderim” psikolojisinde olduklarını da eklemek gerek. Bunların sonucu olarak, bize başvuran birçok askerin son tahlilde şikâyetçi olma konusunda yeterince istekli olmadığını, hele ki terhisten sonra konuyu tamamen rafa kaldırdıklarını görüyoruz.Şimdilerde profesyonel askerliğe adım atılacak tarzında söylentiler dolaşmakta.
Böylesi bir sistem asker haklarında veya hak ihlallerinde bir değişim yaratır mı?
Profesyonel askerler, askerlik mesleği konusunda teorik ve pratik eğitim almış, haklarını bilen bir meslek grubu sonuç olarak. Kendi içlerinde örgütlenmeleri ve maruz kalabilecekleri olumsuz durumlara karşı kendilerini savunabilmeleri mümkün. Ancak er ve erbaşlar hak bilinci ve hak arama kabiliyeti açısından doğal olarak çok daha geride. Dolayısıyla Türk Silahlı Kuvvetleri’nin er ve erbaşlar yerine profesyonel askerlerden oluşması, insan hakları ihlâlleri konusundaki şikâyetleri azaltacaktır. Somut bir örnek vermek gerekirse; Genelkurmay Başkanlığı’nın açıkladığı verilere göre 2010 yılında 3 subay, 2 astsubay, 80 er ve erbaş intihar etti. 2011 yılında 2 astsubay, 3 uzman çavuş, 65 er ve erbaş; 2012 yılında ise 5 subay, 6 astsubay, 2 uzman çavuş, 69 er ve erbaş intihar etti. İntiharla kötü muamele ve yaşanan olumsuzluklar arasındaki bağlantı göz önünde bulundurulduğunda, profesyonel askerlerin çok daha “sorunsuz” bir kitle olduğu görülüyor. Nitekim hükümetin de, profesyonel askerliğe geçiş konusunda yavaş da olsa çabaları olduğunu gözlemliyoruz. Geçtiğimiz günlerde Milli Savunma Bakanı Sayın İsmet Yılmaz da bu yönde açıklamalarda bulunmuştu.
Son olarak asker hakları konusundaki çalışmaları anlatabilir misiniz kısaca?
2011’den beri faaliyet gösteren www.askerhaklari.com sitesi, zorunlu askerlik hizmeti sırasında insan hakları ihlâline uğradığını düşünen askerlerin başvurularını kabul ediyor. Bu başvurular inceleniyor, ardından ücretsiz olarak dilekçe hâline getirilip TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu başta olmak üzere ilgili mercilere sunuluyor. Aynı zamanda Asker Hakları Platformu, toplanan başvuruları yıllık ve aylık olarak raporlayıp kamuoyuna sunuyor.
