Seddülbahir Kalesi’ne ‘Miras Projesi’ ödülü

IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan tarafından yaptırılan Seddülbahir Kalesi, 17. yüzyıl kalesidir. Tarihin en kanlı savaşları arasında yer alan ve Mehmetçiğin kahramanlığı sayesinde ’Çanakkale Geçilmez’ destanının yazıldığı Çanakkale Savaşları’nda, Gelibolu Yarımadası’ndaki Seddülbahir Kalesi, boğazın güvenliğinde çok önemli rol oynadı. 109 yıl önce ’yedi düvel’e karşı Mehmetçik ile beraber karşı koyan kale, isabet eden top atışlarıyla gazi oldu.
Çanakkale Boğazı’nı geçmek isteyen itilaf devletlerinin gemilerinden atılan top mermileri ile büyük hasar alan Tarihi Gelibolu Yarımadası’ndaki Seddülbahir Kalesi, aradan geçen bir asırlık zaman diliminde doğa şartları nedeniyle zarar gördü. Harap haldeki kaleyi ayağa kaldırıp, açık hava müzesi haline getirmek için Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı’nca 2015 yılında başlatılan restorasyon ve çevre düzenlemesi çalışmaları tamamlandı. 18 Mart Şehitleri Anma Günü ve Çanakkale Deniz Zaferi’nin 108’inci yıldönümünde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ziyarete açıldı. Seddülbahir Kalesi Müzesinde, ziyaretçiler kalenin 17. yüzyıldan bugüne kadarki tarihi hakkında bilgilendiriliyor. Ziyaretçiler, Çanakkale Savaşları’nın ilk şehitlerinin yer aldığı kabristanı ziyaret edip, 1915 Çanakkale Savaşları’nın bu kalede yaşanan kısımlarını, o dönemin savaş malzemelerini, belgelerini inceleyebiliyor. Seddülbahir Kalesi’nin restorasyon ve kazı çalışmaları sırasında çıkan Osmanlı asker künyeleri, Fransız cep saati, Osmanlı el bombası, Krupp topu namlu temizleme harbisi, Fransız ve Senegal asker palaları, Osmanlı mavzer süngüleri, Osmanlı süngü kını, Osmanlı palaska barutluğu, Osmanlı, Fransız ve Avustralya Asker Üniforması kol düğmeleri, mermiler ve Fransız mühimmat sandığı ile savaşın izleri yaşatılıyor.
Çanakkale Savaşları’nın yaşandığı Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda bir asır sonra restorasyon çalışmalarıyla ayağa kaldırılan, Çanakkale Boğazı’nı geçmek isteyen itilaf devletlerinin 3 Kasım 1914’te ilk bombaladığı yer olan ilk şehitlerin verildiği Seddülbahir Kalesi, “Dezeen Ödülleri”nde mimarlık ve tasarım dünyasının önde gelen 90 isminden oluşan jüri tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda “Mimarlık Kategorisi” başlığı altında yer alan “Miras Projesi” dalında Avustralya, Çin, Malezya, Belçika, İngiltere ve İskoçya’dan katılan 15 projeyi geride bırakarak ödülün sahibi Seddülbahir Kalesi oldu.
Dünyanın en iyi mimari, iç mekân, tasarım ve sürdürülebilirlik projelerini ve en seçkin mimarlık stüdyolarını, bireysel mimarları ve tasarımcıları belirleyen Dezeen Ödülleri’nde; 15 mimarlık, 9 iç mekân, 11 tasarım ve 6 sürdürülebilirlik olmak üzere toplam 41 proje kategorisinde, 82 ülkeden 231 proje yarıştı.
2025 yılında Aga Khan, Europa Nostra ve ICOM ödülleri için de yarışacak olan Seddülbahir Kalesi daha önce, Türkiye Mimarlık Yıllığı 2023 seçkisi içinde yer almış, Uluslararası Domus Koruma ve Restorasyon Ödülleri ve Architizer A+ Ödüllerinde Finalist olmuş, TMMOB Mimarlar Odası XIX. Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödüllerinde Yapı-Koruma ile TMMOB Peyzaj Mimarları Odası Genel Kategori Proje ödüllerini almış ve Singapur’da düzenlenen Dünya Mimarlık Festivali’nde “Tamamlanan Kültür Yapıları” kategorisinde jüri özel takdir ödülüne de layık görülmüştü.

Seddülbahir Kalesi
Çanakkale’nin Eceabat ilçesine bağlı Seddülbahir Köyü’nde yer alan, 1. derece arkeolojik-askeri-harp tarihi-kentsel sit alanında bulunan Seddülbahir Kalesi, Gelibolu Yarımadası’nın en güney ucunda bulunmaktadır. Kale, Tarihi Alan içinde yer almakta olup Boğaz’a girişte Ertuğrul (Cape Helles) ve Morto Koyları arasında kalan burun üzerindedir. Seddü’l-bahr yani ’denizin seddi’ anlamına gelen yaklaşık 22 bin metrekarelik alanda konumlanmış kalenin Venedik saldırılarına karşı 17’nci yüzyılda, Osmanlı tarihinde banisi (yaptıranı) kadın olan ilk askeri yapı olma özelliği taşıması bakımından önemli olup, Hatice Turhan Sultan (IV.Mehmed’in annesi) tarafından 17. Yüzyılda inşasına başlanmıştır. Kale, topografik durumu nedeniyle asimetrik düzensiz bir plan özelliğine sahiptir. Kalenin dört köşesinde birer, kuzey batı köşesinde de bir olmak üzere 5 burcu vardır. Bu burçlar birbirlerine sur duvarlarıyla bağlanmıştır. Kalede güney doğudan kuzey batıya 3 kademeli sur ile hisar peçe oluşur.