Türkiye'nin ilk Kültür Bakanı: Talat Sait Halman

İSTANBUL (AA) - Türkiye'nin ilk Kültür Bakanı, şair, yazar, çevirmen, akademisyen ve diplomat Talat Sait Halman'ın vefatının üzerinden 10 yıl geçti.

İhtiyat Filosu Komutanı Tümamiral Sait Bey ile Fatma İclal Hanım'ın çocuğu olan Halman, 7 Temmuz 1931'de Kadıköy'de dünyaya geldi.

Sekizinci Moda İlkokulunda 1938'de eğitim hayatına başlayan Halman, küçük yaşlarda geçirdiği romatizma rahatsızlığı nedeniyle 2,5 ay tedavi gördü. Halman, hastalığı sırasında okuduğu eserlerle edebiyat zevkini geliştirdi.

Talat Sait Halman, İngilizceden Türkçeye ilk çevirisini 1944'te, henüz 13 yaşındayken "Old Black Joe (Yaşlı Zenci Joe)" adlı türküyle yaptı. Halman, 16 yaşında Ahmet Haşim ve Yahya Kemal'in şiirlerini Türkçeden İngilizceye çevirdi.

Robert Koleji Edebiyat Bölümü'ne 1947'de kayıt olan usta kalem, okul arkadaşlarıyla yarı Türkçe yarı İngilizce Hisar dergisini çıkardı. Halman'ın babası 1948'de, annesi ise 1971'de yaşama veda etti.

Talat Sait Halman, 1951'de kolejden mezun oldu ve aynı yıl Columbia Üniversitesine kabul edildi.

Hollanda firması Unilever'e 1952'de tercüman olarak giren Halman, 1953'te Columbia Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri vererek akademik hayata adım attı.

Üniversitedeki en genç öğretim üyesi olan Halman, Columbia Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nde yüksek lisansını tamamladığı 1954'te doktoraya başladı.

Halman, doktora eğitimini sürdürürken Birleşmiş Milletler Radyosu'nda çalışmaya başladı ve 1500'ü aşkın radyo programı sundu.

Barbara Teitz ile 1954'te evlenen Halman'ın oğlu Hür (Hugh) Talat Halman, 1955'te dünyaya geldi. Çift, 1957'de ayrıldı.

Askerlik görevi nedeniyle Türkiye'de bulunduğu sırada Devlet Planlama Teşkilatında yayın ve temsil şubesini kurmakla görevlendirilen Halman, Yüksek Planlama Kurulunun ilk raportörü oldu. Halman, bu görev sayesinde Türkiye'deki siyasi çevreyi tanıma imkanı buldu.

Talat Sait Halman, 1960'ta Türkiye'nin ilk hava subaylarından Salim Taşkıranel'in kızı Seniha Taşkıranel ile evlendi. Bu evlilikten tiyatro oyuncusu kızı Defne ile kaza sonucu 17 yaşında hayatını kaybeden oğlu Sait Salim dünyaya geldi.

Princeton Üniversitesine 1966'da geçen Halman, geçici sürelerle Türkiye'de bulunsa da 30 yıl ABD'de Columbia, Princeton ve Pennsylvania üniversitelerinde öğretim üyeliği yaptı.

Halman'ın ilk şiir kitabı "Can Kulağı" 1968'de, "Eskimo Şiirleri: Seçmeler" çevirisi 1969'da yayımlandı.

Talat Sait Halman'ın "The Humanist Poetry of Yunus Emre (Yunus Emre'nin Hümanist Şiirleri)" kitabı 1972'de çıktı ve kısa süre sonra Farsça ile Urdu diline çevrildi. Aynı yıl "Eski Mısır Şiiri" çevirisini yayımlayan Halman, 1974'te "Eski Uygarlıkların Şiiri" kitabını okuyucuya sundu.

Halman, 12 Mart Muhtırası'nın ardından döndüğü Türkiye'de, Nihat Erim kabinesinde oluşturulan Kültür Bakanlığında, bakan olma teklifini kabul etti. Halman, böylece Türkiye'nin ilk Kültür Bakanı oldu.

Beş ay süren bakanlığı döneminde Galata Mevlevihanesi'nin sema gösterileri için yeniden açılması kararına imza atan Halman, bestekar Buhurizade Mustafa Itri'nin 259. ölüm yılı dolayısıyla düzenlenen klasik Türk müziği konseri için Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu’nun tahsis edilmesini onayladı.

Kurulan ikinci Erim hükümetinde ise Kültür Bakanlığı kaldırıldı. Halman da ABD'ye dönerek akademik hayatına devam etti.

Türkçe şiir kitabı "Canevi", 1980'de Aziz Nesin, Güngör Dilmen, Tahsin Saraç ve Halman'ın kurduğu Şiir-Tiyatro Yayınevi tarafından yayımlandı. Halman, 1981'de "Yunus Emre and His Mystical Poetry" ile "Tuyuğlar ve Başka Dörtlükler" kitaplarını okuyucuyla buluşturdu.

Usta yazar, 1984'te Celalettin Rumi hakkında bir kitap yazdı,1986'da ise Shakespeare sonelerinin çevirilerini "Tüm Soneler" adlı kitabında beğeniye sundu.

Talat Sait Halman, 12 Eylül Darbesi'nden sonra, Türkiye'nin yurt dışındaki kültür faaliyetlerini organize etmesi için Dışişleri Bakanlığı Kültür Elçisi olarak görevlendirildi.

- Bilkent Üniversitesinde Türk Edebiyatı Bölümü'nü 1998'de kurdu

Birleşmiş Milletlerde baş delege yardımcılığı ve ABD PEN Derneği yönetim kurulu üyeliği görevlerini de yürüten Halman, 1998'de Bilkent Üniversitesinde Türk Edebiyatı Bölümü'nü kurup yönetti. Halman ayrıca aynı üniversitede, İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dekanı olarak görev yaptı.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünde (UNESCO) yönetim kurulu üyeliği de yapan Halman, 1989'da Yunus Emre'nin 750. doğum yılının dünyada "Yunus Emre Yılı" olarak kutlanması kararının verilmesinde rol oynadı.

Halman, 2003'ten itibaren Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Türkiye Milli Komitesi, 2008'den itibaren de İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) Mütevelliler Kurulu başkanlığını vefatına dek sürdürdü. İKSV tarafından 2015 itibarıyla Halman anısına "Talat Sait Halman Çeviri Ödülü" veriliyor.

Türkçe ve İngilizce telif ve çeviri 75 kitap ile 3 bini aşkın makale, inceleme ve deneme, 5 binin üzerinde şiir çevirisi yayımlayan Halman'ın, klasik ve modern Türk edebiyatının başlıca eserlerinden örneklerin yer aldığı 30 civarında İngilizce kitabı bulunuyor.

Yazar Halman, ilk İngilizce bilimsel Türk edebiyatı dergisi "Journal of Turkish Literature"ın baş editörlüğünü yaptı. Halman'ın kitaplarından bazıları, Almanca, Çince, Farsça, Fransızca, Hintçe, İbranice, İspanyolca, Rusça ve Urducaya çevrildi.

Geçirdiği kalp krizi nedeniyle 5 Aralık 2014'te hayatını kaybeden Halman'ın cenazesi, Edirnekapı Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Halman'ın aldığı bazı ödüller şöyle:

"Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü, ABD Türk Dernekleri Asamblesi: ABD'deki En Başarılı Türk Bilim Adamı Armağanı, Columbia Üniversitesi Thorn Wilder Çeviri Armağanı, Rockfeller Vakfı Bilimsel Araştırma Bursu, Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet Ödülü, Knight Grand Cross Madalyası."

Muhabir: Hilal Uştuk