Çin-Orta Asya Zirvesi’nin sonuç bildirgesi imzalandı

Çin’in Xi’an kentinde resmi karşılama töreni ile başlayan Çin-Orta Asya Zirvesi’nin bugün ana oturumu düzenlendi. Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, Uluslararası Konferanslar Merkezi’ne gelen Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman ve Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov’u karşıladı. Aile fotoğrafı çektiren liderler, zirvenin ana oturumu için konferans salonuna geçti.
Zirvenin açılış konuşmasını yapan Xi Jinping, ülkesinin Orta Asya’nın kalkınmasına ilişkin planını açıkladı. Çin’in 5 Orta Asya ülkesi ile kalkınma stratejilerini birleştirmeye hazır olduğuna işaret eden Xi, “Etnik çatışmalar, dini mücadeleler ve kültürel bölünmeler Orta Asya’nın ana gündemi değil. Orta Asya halklarının arayışı birlik, hoşgörü ve uyum. Hiç kimsenin anlaşmazlık ve çatışma çıkarmaya, bundan siyasi çıkarlar elde etmeye hakkı yok” dedi.
Çin ve Orta Asya ülkeleri arasında kapsamlı işbirliği için sanayi ve yatırım alanlarında diyalog mekanizmalarının oluşturulmasını öneren Xi, bu mekanizmaların ayrıca tarım, ulaşım, acil durum yönetimi ve eğitim alanlarını da kapsayacağını dile getirdi.

“Dış güçlerin bölge ülkelerinin iç işlerine müdahale etmesine karşı çıkacağız”
Çin’in Orta Asya ülkeleriyle turistik tren seferlerini başlatmayı planladığını aktaran Xi Jinping, Orta Asya devletleri ile tüm gümrük noktalarında tarım ürünlerinin gümrük işlemlerinden hızlı geçmesi için bir kanal oluşturmaya çalışacaklarını ifade etti. Çin Devlet Başkanı Xi, konuşmasında Orta Asya ülkelerinin egemenliğinin, güvenliğinin, bağımsızlığının ve toprak bütünlüğünün korunması, Orta Asya halklarının bağımsız olarak seçtiği kalkınma yoluna saygı gösterilmesi, Orta Asya bölgesinin barış, uyum ve huzur için harcadığı çabaların desteklenmesi gerektiğini vurguladı. Taraflar arasında güvenlik alanındaki ilişkilerin güçlendirilmesi gerektiğine işaret eden Xi, “Dış güçlerin bölge ülkelerinin iç işlerine müdahale etmesine ve renkli devrimler sahneye koymasına şiddetle karşı çıkacağız” dedi.

“10’dan fazla mekanizma ve platform oluşturulacak”
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Caparov ise yaptığı konuşmada, zirvenin Çin ile Orta Asya ülkeleri arasındaki geleneksel dostluk ilişkilerinin derinleşmesine ve gelişmesine yeni bir ivme kazandıracağını belirtti. Kırgızistan’ın “Orta Asya-Çin” formatı çerçevesinde tüm iş birliği alanlarında aktif bir şekilde çalışmaya hazır
olduğunu dile getiren Caparov, “Ortak çabalarla Xi’an bildirgesi hazırlandı ve üzerinde anlaşmaya varıldı. Bu belgenin ana etkileşim yollarını belirleyen önemli bir kavramsal belge haline gelmesi amaçlanmaktadır” dedi.
Caparov, ülkelerin ortak çalışması için 10’dan fazla mekanizma ve platformun oluşturulacağına işaret ederek, “Bu belgelerin ülkelerimizin çıkarlarını ve uzun vadeli kalkınmanın ortak çıkarlarını karşıladığından eminim” diye konuştu.
Çin’in “Kuşak ve Yol” girişiminin ortak uygulanmasının ve onun Orta Asya ülkelerinin ulusal kalkınma stratejileriyle birleştirilmesinin güçlü ekonomik etki sağlayacağını söyleyen Caparov, bölgesel transit, ulaşım ve lojistik potansiyelin geliştirilmesinin Orta Asya ülkelerinin ekonomik büyümesinin itici gücü olduğunu aktardı. Caparov, Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu inşaat projesinin önemli olduğunun altını çizerek, “Bu stratejik projenin uygulanması bölgeyi ulaşım çıkmazından çıkaracak, yaklaşık 4 milyar insanı birbirine bağlayacak, Asya’dan Türkiye üzerinden ulaşım coğrafyasını Avrupa, Orta Doğu, İran, Basra Körfezi ve Kuzey Afrika’ya kadar genişletecek” ifadesini kullandı.
Çin’in “Orta Asya-Çin” yatırım ve mali platformunu oluşturma girişimini desteklediklerine dikkati çeken Caparov, zirve sonucunda oluşturulacak olan mekanizmaların verimli çalışacağından umutlu olduklarını dile getirdi.

“Orta Asya’nın jeopolitik bir çatışma alanına dönüşmesini kabul etmiyoruz”
Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev de Çin’in Orta Asya ülkelerine yönelik barışçıl dış politikasını desteklediklerini ifade ederek, “Orta Asya’nın bir oluşum alanı olmasını her zaman savunuyor, bölgenin jeopolitik bir çatışma alanına dönüşmesini kabul etmiyoruz" dedi.
Afganistan’daki durumun bölge ülkelerinin güvenliğine ve istikrarına tehdit oluşturmaya devam ettiğine işaret eden Tokayev, Birleşmiş Milletler himayesinde Afganistan halkına çok yönlü yardımın artırılması gerektiğini vurguladı. Tokayev, Çin’den Kazakistan’a toplam 23 milyar dolardan fazla yatırım geldiğini aktararak, “Kazakistan ve Çin arasında ticaret hacmi 31 milyar dolara ulaştı ve bunu 40 milyar dolara çıkarmakta anlaştık” dedi.
Kazakistan’ın Orta Asya-Çin Sekreteryası’nın oluşturulması fikrini desteklediğini ifade eden Tokayev, ikinci Orta-Asya Çin Zirvesi’ne Kazakistan’da ev sahipliği yapmaya hazır olduklarını dile getirdi.

Bölge ülkelerine Çin ile ticareti iki kat artırma çağrısı
Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev ise yeni ekonomik diyalogun oluşturulması, bölge ülkelerinin Çin ile ticaret hacminin 2030’a kadar iki katına çıkarılması çağrısı yaptı. Bölge ülkelerinin stratejik ortak ve güvenilir dost olduğuna dikkati çeken Mirziyoyev, “Uluslararası ilişkilerde artan çatışma ve öngörülemezlik karşısında birbirimize karşılıklı destek sağlıyor ve halklarımız için birlikte müreffeh bir gelecek inşa ediyoruz” ifadesini kullandı.

Çin’den 3,8 milyar dolar mali destek sözü
Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, zirve sonunda düzenlenen ortak basın toplantısında yaptığı açıklamada, “Zirve, 6 ülkenin kalkınmasına ve yeniden canlanmasına güç kattı, bölgesel barış ve istikrara pozitif enerji yükledi” ifadelerini kullandı.
Xi, Çin ile Orta Asya ülkelerinin karşılıklı siyasi güveni derinleştirmesi, egemenlik, bağımsızlık, ulusal onur ve uzun vadeli kalkınma gibi tarafların temel çıkarlarına ilişkin konularda karşılıklı olarak net ve güçlü bir destek sağlaması gerektiğini vurguladı. Xi Jinping, Çin’in 5 Orta Asya ülkesine kolluk gücü, güvenlik ve savunma gücü inşasını ilerletmeleri hususunda destek vermeyi arzuladığına işaret etti. Bölge ülkeleriyle yapılan ikili yatırım anlaşmalarını geliştireceklerini dile getiren Xi, ayrıca Çin sermayeli firmaları 5 ülkede daha çok istihdam sağlamaya ve depolar inşa etmeye teşvik edeceklerini, kültürel turizmi geliştirmek üzere özel bir tren hizmeti başlatacaklarını kaydetti. Çin’in iş birliğini ve Orta Asya ülkelerinin kalkınmasını güçlendirmek için bu ülkelere 3,8 milyar dolar mali destek ve hibe vereceğini açıklayan Xi, Çin ile 5 Orta Asya ülkesi arasındaki toplam ticaretin 2022 yılında önceki yıla kıyasla yüzde 40 artarak 70,2 milyar dolara yükseldiğini söyledi.

Çin, enerji iş birliğini artırmayı istiyor
Çin-Orta Asya doğal gaz boru hattının inşasının hızlandırılması gerekliliğine vurgu yapan Xi Jinping, 5 ülkeye Çin ile petrol ve doğal gaz ticaretini artırması, yeni enerji ve nükleer enerjinin barışçıl kullanımı alanlarındaki iş birliğini güçlendirmesi çağrısında bulundu. Pekin yönetiminin Çin ile Orta Asya ülkeleri arasındaki bağlantıyı güçlendirmek için Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Güzergahı inşasını desteklediğini ifade eden Xi Jinping, Çin-Avrupa yük treni hizmetleri kapsamında ulaştırma merkezleri inşasının da güçlendirileceğini kaydetti.
Xi, ekonomik ilişkilerin genişletilmesi, kültürel temasların güçlendirilmesi ve bölgesel barışın korunması önerilerinde bulundu. Çin ile 5 ülke arasında sanayi, yatırım, tarım, ulaştırma, acil durum yönetimi, eğitim ve siyasi partiler arası ilişkiler alanlarında toplantı ve diyalog mekanizmaları kurulması teklifinde bulunan Xi Jinping, ayrıca Afganistan’a komşu ülkeler mekanizmasından en iyi şekilde faydalanılması, Afganistan’daki barışın ve ülkenin yeniden inşa sürecinin birlikte ilerletilmesi gerektiğini kaydetti.

Liderler 2 yılda bir toplanacak
Çin ve 5 ülkenin liderleri, 2 yılda bir zirve düzenlenmesi konusunda anlaştı. Zirve sonucunda kabul edilen Xi’an bildirisinde bir sonraki zirvenin 2025 yılında Kazakistan’da yapılması kararlaştırıldı. Çin ve Orta Asya ülkelerinin liderleri ayrıca Çin-Orta Asya Liderleri Görüşme Mekanizması’nın resmen oluşturulması ve Çin-Orta Asya Mekanizması Daimi Sekreterliği’nin Çin’de kurulması konularında mutabakat sağladı.