Isınmak mı yanmak mı?
Bina cephesi genellikle dış etkilerden yapıyı koruyan ve yapıyı güzelleştirmeye yarayan bir kısım olarak düşünülür. Ancak, işlev açısından bakıldığında ısı yalıtımı, ses yalıtımı, yağmur suyunu kesme ve yangından koruma gibi pek çok beklentiye de cevap vermelidir. Binanın türünün karkas mı yığma mı olduğu ya da betonarme, çelik ve ahşap malzemelerin hangisi ile yapıldığı da önemlidir.
Yapıda klasik sıva üzerine boya çok bilinen kaplama şeklidir ve en çok kullanılanıdır. Çoğu karkas ve yığma sisteme bu şekilde kaplama uygulanarak bitirilmektedir. Özellikle de malzemesi betonarme olan sistemlerde bu daha yaygındır. Çelik yapılarda takılması ve montajı kolay olduğundan cephe giydirmeleri de tercih edilebilmektedir. Zaman zaman yüksek betonarme yapılara da uygulanan bu sistemler; iskeleti çıkmış yapı sistemine montajlanarak oluşturulan hazır duvar ve pencere sistemleridir.
Kimi zaman yine binanın kendi malzemesi ile kimi zaman da farklı bir malzeme kullanılarak inşa edilebilirler. Mesela, betonarme bir bina, camdan yapılmış paneller ile kaplanabildiği gibi betondan hazır olarak imal edilmiş duvarlar ile de kaplanabilir. Ya da çelik bir yapı çelik paneller ile ya da cam paneller ile kaplanabilir. Ahşap binalar ülkemizde fazla tercih edilmemekle birlikte çoğunlukla dış cepheleri de ahşap görüntüsündedir ve yine dış cepheyi istenen malzeme ile kaplayabilme özgürlüğü vardır.
Bina cepheleri zaman zaman çift kademeli olarak da oluşturulabilmektedir. Genellikle arada bir hava sirkülasyonu sağlayan katman bırakılarak tasarlanan bu boşluklar, binanın cepheden yalıtımsal ve enerji kullanımı olarak verimini sağlamaktadır (Yılmaz, 2006). Bina panelleri cam olarak tasarlandığında dış görünüm ve ışığın yansıtılması gibi roller de yüklenebilmektedir. Zaman zaman panel içlerinde tercih edilen ısı yalıtım malzemeleri de ısı yalıtımı görevi yapmaktadır.
Dış cephe malzemelerinin yanıcı olup olmaması son derece önemli ve hassasiyet gösterilmesi gereken bir konudur. “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” 2002 yılında yürürlüğe girmiş olup, dış cephe yalıtım ve kaplama malzemelerinin hiç yanmaz sınıf olan A1 sınıfı malzemeden yapılması şart koşulmuştur. Fakat maalesef daha sonradan 2009’da şartnamede yapılan bazı yeni düzeltmelerle bu durum daha esnek hale getirilmiştir (Soğukoğlu ve İnce, 2013).
Bina cephelerinde özellikle yükseklik arttıkça hem yangına müdahale edilmesi, hem de başlamış olan yangının söndürülmesi yanan malzemelerle birlikte çok zorlaşmaktadır. Giydirme cephelerde çok kullanılan alüminyum gibi malzemeler ise yangına su ile müdahale edildiğinde söndürülememektedir.
Dış cephedeki malzemeler düşük yanıcılık özelliği taşısalar dahi kaç derecede yandıkları, yanarken duman çıkarıp çıkarmadıkları, ya da damlama durumları da bilinmelidir. Özellikle plastik esaslı malzemelerin 100 ͦC ye yakın sıcaklıklarda ortam ısısının artması ile kendi kendine tutuşabildiği ya da içten içe yanarak duman çıkardığı bilinmektedir. Yangının ilerlemesi açısından cephenin rolü büyük öneme sahip olduğundan, bu tür malzeme kullanımları da ciddi riskler oluşturabilir.
Araya boşluk bırakılarak ve arkada ısı yalıtım malzemesi kullanılarak yapılan giydirme cephe kaplamalarında, ısı yalıtım malzemesinin A1 sınıfı olmasının önemi hayatidir. Çünkü, yangın durumunda malzeme sınıfı A2 bile olsa, arkadaki hava akımından etkilenerek, malzemeler içindeki yanıcı tip maddelerden dolayı alevi devam ettirebilmektedir. Plastik esaslı D ya da E gibi daha alt yanma sınıflarına giren malzemeler ise havanın vakum etkisi yapması ile çok ciddi bir iletime yol açarak, söndürülemeyecek ölçüde büyük yangın tehlikesi oluşturabilirler. Bunun yanında çıkacak olan zehirli duman da tehlikenin boyutunu arttıracaktır. İnsanların çoğunluğunun yangınlarda yanarak değil, duman zehirlenmesinden öldüğü unutulmamalıdır. Damlama yapan malzemelerin varlığı da tehlikeli olup, seçilen malzemelerin damlama yapmaması yangının yayılmasını azalmak yönünde katkı yapacaktır (Yıldırım, 2017).
Resim 1. Binada cephe malzemesinin yanıcılığı sonucu oluşan baca etkisi (Soğukoğlu ve İnce, 2013)
Özellikle yüksek binalarda yangını söndürme konusunda ciddi problem oluşturan baca etkisi Resim 1’de gösterilmiştir. Bazen binanın bir cephesinde bazen de bütün yapının hasar almasına neden olan tehlikeli bir durumdur. Bu tür yangınların en büyük sebebi malzeme seçiminden kaynaklanan hatalar olmakla birlikte, cephede başka bazı önlemlerin alınması da mümkün olabilmektedir. Cephelerde yapılan pencere altındaki denizlik tipi çıkıntılı kısımların uzatılması yangının üst katlara iletimleri için alınabilecek en etkili yöntemlerden biridir. Ateşin yuvarlak yüzeylerden veya yüzey alanı fazla olan cisimlerden iletimi daha zor olduğu için, yangının özellikle ilerleyebileceği birkaç noktadan biri olan döşeme yüzeyinden üst kata çıkması pencerelere göre çok daha zor olacaktır. Bu arada oksijen kaynağı da yangının ilerleyişi de arttırdığından merdiven boşluğundan çok pencere ve dış ortama doğru yönelim söz konusudur.
Resim 2. Pencere altı çıkıntılarının alevin üst kata iletilmesindeki engelleyici rolü (Soğukoğlu ve İnce, 2013)
Resim 2’de pencere altı engeli gibi basit bir çıkıntının yangını engelleme konusunda ne derece etkin olabileceği açıkça görülmektedir. Yalnız yine dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, bu bölgelerde kesinlikle yanmayan ateşe dayanıklı A1 sınıfı malzemelerin tercih edilmesidir. Zaman zaman pencere kenarlarında plastik esaslı söveler tercih edilmektedir. Bu tür malzemelerin yangında yayılma riskini arttırdığı unutulmamalıdır.
Bu bilgilerin aşağıdaki şekliyle özetlenebilmesi mümkündür:
-Yapı cephelerinde özellikle yangın güvenliği istenen yerlerde A1 sınıfı yanmaz malzemeler tercih edilmelidir.
-Malzemelerin yanmazlığının yanında, duman çıkarmaması ve damlama yapmaması da önemlidir.
-Giydirme cephe arkasında havalandırma boşluğu bulunması halinde kesinlikle A1 sınıfı yanmaz malzemeler dışında malzeme kullanılmamalıdır.
-Yapılarda cephede bulunan pencere altlarındaki çıkıntıların yangın şartnamelerinde öngörülen şekilde uzatılması ve pencere kenarlarındaki sövelerde yanmaz malzemelerin kullanılması gerekmektedir.
Doç. Dr. S. Taner YILDIRIM’a Katkılarından dolayı teşekkürler…
Yilmaz, Z. (2006). Akilli binalar ve yenilenebilir enerji. Tesisat Muhendisligi Dergisi,(91), 7-15.
Soğukoğlu, M. M., & İnce, A. (2013). Yüksek Binalarda Yangın Güvenliği Açısından Dış Cephe Yalıtım Ve Kaplama Malzemeleri. Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisi.
Yıldırım, S.T. (2017). Yapılarda Yalıtım Ders Notları, Kocaeli Üniversitesi. 84 syf.
Yapıda klasik sıva üzerine boya çok bilinen kaplama şeklidir ve en çok kullanılanıdır. Çoğu karkas ve yığma sisteme bu şekilde kaplama uygulanarak bitirilmektedir. Özellikle de malzemesi betonarme olan sistemlerde bu daha yaygındır. Çelik yapılarda takılması ve montajı kolay olduğundan cephe giydirmeleri de tercih edilebilmektedir. Zaman zaman yüksek betonarme yapılara da uygulanan bu sistemler; iskeleti çıkmış yapı sistemine montajlanarak oluşturulan hazır duvar ve pencere sistemleridir.
Kimi zaman yine binanın kendi malzemesi ile kimi zaman da farklı bir malzeme kullanılarak inşa edilebilirler. Mesela, betonarme bir bina, camdan yapılmış paneller ile kaplanabildiği gibi betondan hazır olarak imal edilmiş duvarlar ile de kaplanabilir. Ya da çelik bir yapı çelik paneller ile ya da cam paneller ile kaplanabilir. Ahşap binalar ülkemizde fazla tercih edilmemekle birlikte çoğunlukla dış cepheleri de ahşap görüntüsündedir ve yine dış cepheyi istenen malzeme ile kaplayabilme özgürlüğü vardır.
Bina cepheleri zaman zaman çift kademeli olarak da oluşturulabilmektedir. Genellikle arada bir hava sirkülasyonu sağlayan katman bırakılarak tasarlanan bu boşluklar, binanın cepheden yalıtımsal ve enerji kullanımı olarak verimini sağlamaktadır (Yılmaz, 2006). Bina panelleri cam olarak tasarlandığında dış görünüm ve ışığın yansıtılması gibi roller de yüklenebilmektedir. Zaman zaman panel içlerinde tercih edilen ısı yalıtım malzemeleri de ısı yalıtımı görevi yapmaktadır.
Dış cephe malzemelerinin yanıcı olup olmaması son derece önemli ve hassasiyet gösterilmesi gereken bir konudur. “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” 2002 yılında yürürlüğe girmiş olup, dış cephe yalıtım ve kaplama malzemelerinin hiç yanmaz sınıf olan A1 sınıfı malzemeden yapılması şart koşulmuştur. Fakat maalesef daha sonradan 2009’da şartnamede yapılan bazı yeni düzeltmelerle bu durum daha esnek hale getirilmiştir (Soğukoğlu ve İnce, 2013).
Bina cephelerinde özellikle yükseklik arttıkça hem yangına müdahale edilmesi, hem de başlamış olan yangının söndürülmesi yanan malzemelerle birlikte çok zorlaşmaktadır. Giydirme cephelerde çok kullanılan alüminyum gibi malzemeler ise yangına su ile müdahale edildiğinde söndürülememektedir.
Dış cephedeki malzemeler düşük yanıcılık özelliği taşısalar dahi kaç derecede yandıkları, yanarken duman çıkarıp çıkarmadıkları, ya da damlama durumları da bilinmelidir. Özellikle plastik esaslı malzemelerin 100 ͦC ye yakın sıcaklıklarda ortam ısısının artması ile kendi kendine tutuşabildiği ya da içten içe yanarak duman çıkardığı bilinmektedir. Yangının ilerlemesi açısından cephenin rolü büyük öneme sahip olduğundan, bu tür malzeme kullanımları da ciddi riskler oluşturabilir.
Araya boşluk bırakılarak ve arkada ısı yalıtım malzemesi kullanılarak yapılan giydirme cephe kaplamalarında, ısı yalıtım malzemesinin A1 sınıfı olmasının önemi hayatidir. Çünkü, yangın durumunda malzeme sınıfı A2 bile olsa, arkadaki hava akımından etkilenerek, malzemeler içindeki yanıcı tip maddelerden dolayı alevi devam ettirebilmektedir. Plastik esaslı D ya da E gibi daha alt yanma sınıflarına giren malzemeler ise havanın vakum etkisi yapması ile çok ciddi bir iletime yol açarak, söndürülemeyecek ölçüde büyük yangın tehlikesi oluşturabilirler. Bunun yanında çıkacak olan zehirli duman da tehlikenin boyutunu arttıracaktır. İnsanların çoğunluğunun yangınlarda yanarak değil, duman zehirlenmesinden öldüğü unutulmamalıdır. Damlama yapan malzemelerin varlığı da tehlikeli olup, seçilen malzemelerin damlama yapmaması yangının yayılmasını azalmak yönünde katkı yapacaktır (Yıldırım, 2017).
Resim 1. Binada cephe malzemesinin yanıcılığı sonucu oluşan baca etkisi (Soğukoğlu ve İnce, 2013)
Özellikle yüksek binalarda yangını söndürme konusunda ciddi problem oluşturan baca etkisi Resim 1’de gösterilmiştir. Bazen binanın bir cephesinde bazen de bütün yapının hasar almasına neden olan tehlikeli bir durumdur. Bu tür yangınların en büyük sebebi malzeme seçiminden kaynaklanan hatalar olmakla birlikte, cephede başka bazı önlemlerin alınması da mümkün olabilmektedir. Cephelerde yapılan pencere altındaki denizlik tipi çıkıntılı kısımların uzatılması yangının üst katlara iletimleri için alınabilecek en etkili yöntemlerden biridir. Ateşin yuvarlak yüzeylerden veya yüzey alanı fazla olan cisimlerden iletimi daha zor olduğu için, yangının özellikle ilerleyebileceği birkaç noktadan biri olan döşeme yüzeyinden üst kata çıkması pencerelere göre çok daha zor olacaktır. Bu arada oksijen kaynağı da yangının ilerleyişi de arttırdığından merdiven boşluğundan çok pencere ve dış ortama doğru yönelim söz konusudur.
Resim 2. Pencere altı çıkıntılarının alevin üst kata iletilmesindeki engelleyici rolü (Soğukoğlu ve İnce, 2013)
Resim 2’de pencere altı engeli gibi basit bir çıkıntının yangını engelleme konusunda ne derece etkin olabileceği açıkça görülmektedir. Yalnız yine dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, bu bölgelerde kesinlikle yanmayan ateşe dayanıklı A1 sınıfı malzemelerin tercih edilmesidir. Zaman zaman pencere kenarlarında plastik esaslı söveler tercih edilmektedir. Bu tür malzemelerin yangında yayılma riskini arttırdığı unutulmamalıdır.
Bu bilgilerin aşağıdaki şekliyle özetlenebilmesi mümkündür:
-Yapı cephelerinde özellikle yangın güvenliği istenen yerlerde A1 sınıfı yanmaz malzemeler tercih edilmelidir.
-Malzemelerin yanmazlığının yanında, duman çıkarmaması ve damlama yapmaması da önemlidir.
-Giydirme cephe arkasında havalandırma boşluğu bulunması halinde kesinlikle A1 sınıfı yanmaz malzemeler dışında malzeme kullanılmamalıdır.
-Yapılarda cephede bulunan pencere altlarındaki çıkıntıların yangın şartnamelerinde öngörülen şekilde uzatılması ve pencere kenarlarındaki sövelerde yanmaz malzemelerin kullanılması gerekmektedir.
Doç. Dr. S. Taner YILDIRIM’a Katkılarından dolayı teşekkürler…
Yilmaz, Z. (2006). Akilli binalar ve yenilenebilir enerji. Tesisat Muhendisligi Dergisi,(91), 7-15.
Soğukoğlu, M. M., & İnce, A. (2013). Yüksek Binalarda Yangın Güvenliği Açısından Dış Cephe Yalıtım Ve Kaplama Malzemeleri. Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisi.
Yıldırım, S.T. (2017). Yapılarda Yalıtım Ders Notları, Kocaeli Üniversitesi. 84 syf.